برنامه ریزی تولید فرآیند تصمیم گیری در مورد منابع مصرفی سازمان است که سازمان برای عملیات های آینده اش به آن ها نیاز دارد، و نیز تخصیص این منابع مصرفی در جهت تولید محصول مورد نظر در تعداد مورد نیاز و با کمترین هزینه، و پیش بینی و فراهم آوردن به موقع مجموعه عوامل مورد نیاز برای ساخت و تولید محصولات مورد نظر، و تعیین کمیّت آن ها می باشد.
برنامه ریزی تولید یکی از درس های رشته مهندسی صنایع است که که هدف آن مدلسازی و ارائه برنامه های تولیدی برای یک کارخانه بر اساس محدودیت های تقاضا، انبار، بودجه و…. می باشد.
این درس با عنوان سیستم های مدیریت تولید مبحثی است که دانشجو را با اهمیت و فرایند تصمیم گیری در خصوص منابعی که سازمان برای عملیات تولید آینده اش به آنها نیاز دارد و نیز تخصیص این منابع جهت تولید محصول مورد نظر در تعداد مورد نیاز و با کم ترین هزینه آشنا می کند.
انواع مختلفی از روش های تولید از جمله تولید تک محصولی، تولید دسته ای، تولید انبوه، تولید مداوم و … وجود دارد که شیوه ی برنامه ریزی مختص خودشان را دارند.
«برنامه ریزی تولید» می تواند با «کنترل تولید» و یا با «برنامه ریزی منابع سازمانی» ترکیب شود.
در واقع برنامه ریزی تولید پیش بینی آینده تولید است.
این امر می تواند موجب تسهیل در فراهم نمودن مواد مورد نیاز تولید و در نتیجه به تولید بهینه و کارامد منجر شود.
یک برنامه ی تولید به صورت دوره ای و هر بار برای یک دوره ی زمانی خاص تهیه می شود که آن را افق برنامه ریزی می گویند.
اهداف برنامه ریزی تولید
- استفاده بهینه از منابع تولید
- رضایت مشتریان
- کمک به مدیران برای تصمیم گیری بهتر
- کاهش هزینه های تولید و نگهداری
- کاهش هزینه های تولید ناشی از تولید در وقت عادی
- کاهش هزینه های تولیدی ناشی از قرارداد های جنبی
- کاهش هزینه های تولیدی ناشی از اضافه کاری
- ایجاد و حفظ یک بانک اطلاعاتی جامع
ویژگی های کلیدی یک کارخانه تولیدی در کلاس جهانی
- داشتن مزیت رقابتی
- رشد سریع تر و سودآوری بیشتر نسبت به رقبا
- به کارگیری و بازآموزی بهترین افراد
- توسعه ی کارکنان طراحی و مهندسی
- توانایی واکنش سریع و قاطع نسبت به تغییر شرایط بازار
- به کار گیری رویکرد مهندسی در محصول و فرآیند
- بهبود مستمر
مشکلات و پیچیدگی های مسائل تولیدی
- تنوع محصولات و قطعات تشکیل دهنده آن ها
- تعداد قطعاتی که باید در یک بازه زمانی مشخص تولید شوند.
- درجه انعطاف ماشین آلات
- درجه استاندارد بودن ابزار ها و قطعه ها
- درجه اتوماسیون
- تعداد روش های مختلف تولید
- تعداد مراحل تولید
- و . . . .
عوامل موثر در انتخاب نوع فرآیند تولید
- حجم (مقدار) تولید یک محصول خاص
- میزان سفارشی بودن کالا بر اساس نظر مشتری
- سطح تنوع محصولات کارخانه
- نیاز به کارکرد پیوسته کارخانه به صورت ۲۴ ساعته
- نسبت هزینه ی ماشین آلات به هزینه های نیروی انسانی برای تولید محصول
- میزان انعطاف پذیری ماشین آلات و مهارت های انسانی برای تولید محصولات متنوع
انواع روش تولید
الف) خط تولید یا تولید پیوسته
در این روش تولید، ماشین آلات تشکیل یک زنجیره ی به هم پیوسته را داده وجریان محصول از حالت ماده اولیه تا محصول نهایی به صورت پیوسته روی آنها ادامه دارد.
معمولاًدر این صنایع حجم محصولات نیم ساخته در بین ماشین آلات بسیار کم است.
تنوع محصولات این صنایع محدود بوده و حجم تولید هر محصول بسیار زیاد است.
در این روش، هزینه های اولیه تولید بسیار بالا ولی هزینه های جاری کم است.
ماشین آلات مورد استفاده تخصصی و سرعت تولید زیاد است.
ب) تولید کارگاهی
به تولید یک تا تعداد محدودی از محصولات طراحی شده بر اساس مشخصات درخواستی مشتری که در طول مدت زمان از پیش تعیین شده و با هزینه ی از پیش مشخص شده، تولید می شود، در اصطلاح تولید کارگاهی می گویند.
مشخصه اصلی این نوع سیستم، حجم کم تولید و تنوع بالای محصولات است.
سیستم تولید کارگاهی شامل ماشین های چند منظوره ای است که در بخش های مختلف به کار گرفته می شود.
برای انجام هر پروژه به شرایط تکنولوژیکی منحصر به فرد و خاصی احتیاج داریم، تنظیمات ماشین برای هر پروژه متفاوت با دیگری است و دنباله و روند خاصی برای انجام هر پروژه تعیین می شود.
در این نوع روش تولید ، محصولات با تنوع زیاد ولی با حجم بسیار پایین تولید می شود ، احتیاج به ماشین آلات و تجهیزات چند منظوره است، و همچنین نیاز به کارگران بسیار ماهر برای انجام قسمت های مختلف پروژه تولید می باشد ، انبارهای بزرگ و مواد اولیه زیادی مورد نیاز است.
در این سیستم ، برنامه ریزی مفصل و با جزئیات تولید هر محصول ضروری می باشد و در نهایت ، در این نوع سیستم تولید امکان استفاده از روش های ابتکاری و خلاقانه برای تنوع بخشی به محصولات وجود دارد.
ویژگی های تولید کارگاهی:
- تنوع محصولات زیاد است.
- سرعت تولید نسبت به تولید پیوسته کمتر است.
- ماشین آلات برخلاف تولید پیوسته عمومی هستند.
- هزینه های اولیه کمتر و هزینه های جاری زیاد است.