بایگانی برچسب برای: l

یک مدل چرخه حیات تفصیلی

یکی دیگر از مدلهای چرخه حیات که در تعدادی از پروژه های سیستم خبره به طور موفقیت آمیز بکار گرفته شده مدل خطی است که در شکل ۷-۶ نشان داده شده و توسط بوچلر تدوین شده است (Bochsler 88). این چرخه حیات شامل چندین مرحله از برنامه ریزی تا ارزیابی سیستم است و نحوه ایجاد سیستم را بگونه ای تشریح می کند که تواناییهای عملکردی سیستم مورد ارزیابی قرار گیرند. سپس چرخه حیات همان مراحل برنامه ریزی تا ارزیابی سیستم را تکرار می کند تا وقتی که سیستم برای استفاده عادی تحویل شود. پس از آن چرخه حیات برای نگهداری و تکمیل سیستم مورد استفاده قرار می گیرد. اگرچه در شکل به صراحت نشان داده نشده ولی مراحل تصدیق و اعتبارسنجی به موازات سایر مراحل انجام می شود. برای حفظ کیفیت سیستم خبره به جای برطرف کردن اشکالات به محض بروز، آنها را در مراحل متوالی پیگیری می نمایند. پریدن از روی یک یا چند مرحله حتی برای برطرف کردن یک اشکال کوچک به کیفیت کل سیستم صدمه می زند.

این چرخه حیات را می توان به صورت یکی از حلقه های مدل مارپیچی در نظر گرفت. هر مرحله از چند وظیفه تشکیل شده است. توجه کنید که همه وظایف ممکن است برای یک مرحله ضروری باشند بخصوص زمانی که سیستم به سوی مراحل نگهداری و تکمیل پیش می رود. در عوض در کل چرخه حیات یعنی از پیدایش مفهوم اولیه تا مرگ سیستم، ترکیبی از همه وظایف را داریم. همچنین به جای برخی احتیاجات قطعی که برای تکمیل هر مرحله باید ارضاء شوند، برخی وظایف بسته به نوع کاربرد پیش می آیند و بنابراین آنها را فقط به عنوان راهنما باید در نظر گرفت.

مدل چرخه حیات به تفصیل مورد بحث قرار می گیرد تا عوامل متعدد و موثر در طراحی یک سیستم خبره بزرگ و با کیفیت را نشان دهد. برای نمونه های کوچک تحقیقاتی که کاربرد عمومی ندارد، همه وظایف یا حتی همه مراحل ضروری نیستند. هر چند تجربه نشان می دهند برخی از نرم افزارهای که با هدف کاربردهای شخصی یا تحقیقاتی طراحی شده اند به تدریج در بازار راه پیدا کرده و یک نرم افزار عمومی شده اند.

طراحی

هدف از مرحله طراحی، تهیه یک برنامه کاری رسمی برای ایجاد سیستم خبره است. برنامه کاری عبارت است از مجموعه ای از مستندات که برای راهنمایی و ارزشیابی ایجاد سیستم بکار می رود. جدول ۲-۶ وظایف این مرحله را نشان می دهد.

مهمترین وظیفه در چرخه حیات امکان سنجی پروژه است. این ارزیابی باید به سوالات مربوط به ارزشمند بودن پروژه جواب داده و همچنین مناسب بودن سیستم خبره را برای انجام کار مشخص کند. پاسخ این دو سوال تعیین می کند که پروژه با استفاده از روش سیستمهای خبره انجام خواهد شد یا خیر. در تشخیص امکان سنجی پروژه عوامل بسیاری در نظر گرفته می شوند. همان طور که در بخش ۱-۶ مطرح شد این عوامل شامل انتخاب دامنه مناسب برای سیستم خبره، هزینه، عایدی و موارد دیگر هستند.

جدول ۲-۶ وظایف مرحله طراحی

وظیفه هدف
امکان سنجی تعیین می شود که آیا ساخت سیستم با ارزش است یا نه و اگر جواب مثبت است آیا باید از تکنولوژی سیستم خبره استفاده شود.
مدیریت منابع تعیین منابع انسانی، زمان، پول، نرم افزار و سخت افزار مورد نیاز و اینکه چگونه باید منابع مورد نیاز را بدست آورد و مدیریت کرد.
ترتیب وظایف تعیین وظایف و ترتیب آنها در هر مرحله.
زمان بندی زمانهای شروع و تحویل وظایف در هر مرحله مشخص می شود.
چیدمان مقدماتی عملکردها تعیین اینکه با مشخص شدن عملکردهای سطح بالای سیستم، چگونه سیستم ساخته خواهد شد. این کار هدف سیستم را نیز مشخص می کند.
احتیاجات سطح بالا در مناسبات سطح بالا مشخص می شود که چگونه عملکردهای سیستم انجام خواهند شد.

تعریف دانش

هدف از مرحله تعریف دانش این است که احتیاجات سیستم خبره به دانش تعریف شوند. مرحله تعریف دانش شامل دو وظیفه اصلی به شرح زیر است:

شناسایی و انتخاب منابع دانش.

کسب دانش و تحلیل و استخراج آن

هر یک از این دو وظیفه اصلی از چند وظیفه دیگر تشکیل شده اند، جدول ۳-۶ وظایف مربوط به شناسایی و انتخاب منابع را شرح داده است.

وظیفه هدف
شناسائی منابع بدون در نظر گرفتن امکان دسترسی مشخص شود که چه منابعی از دانش وجود دارد.
اهمیت منابع فهرست اولویت بندی شده منابع دانش بر اساس اهمیتی که برای ایجاد سیستم دارند.
دسترسی به منبع فهرست منابع دانش که بر اساس میزان دسترسی مرتب شده است. کتابها و سایر مستندات معمولا بیش از افراد خبره در دسترس هستند.
انتخاب منبع انتخاب منبع دانش بر اساس میزان اهمیت و دسترسی.

وظایف مربوط به کسب دانش و تحلیل و استخراج آن در جدول ۴-۶ تشریح شده اند.

هدف اصلی از وظیفه اکتساب دانش، وظیفه تحلیل دانش و وظیفه استخراج دانش، در واقع تولید و تصدیق دانش مورد نیاز سیستم است. هر بار که سطح دانش موجود ثبت شود باید دانش مورد تصحیح قرار گیرد و برای مرحله بعدی طراحی دانش آماده شود. علاوه بر روش متداول مصاحبه با افراد خبره، ممکن است از سایر روشها نظیر شبکه های مجموعه های اطلاعاتی و یا تئوری ساخت شخصی برای اجرای کسب دانش خودکار استفاده شود.

جدول ۴-۶ وظایف مربوط به کسب دانش و تحلیل و استخراج آن

وظیفه هدف
استراتژی کسب دانش مشخص می کند که چگونه به کمک مصاحبه با فرد خبره، خواندن مستندات، استقراء، قاعده، شبکه های مجموعه های اطلاعاتی و غیره می توان به کسب دانش پرداخت.
تعیین اجزای دانش بدست آوردن دانش مورد نظر از منابعی که در این دوره از چرخه حیات مفید بوده اند.
سیستم طبقه بندی دانش طبقه بندی و سازمان دهی دانش برای کمک به فرد مجری سیستم جهت تصدیق و درک دانش. در صورت امکان از گروههای سلسله مراتبی استفاده شود.
طرح تفصیلی عملکردها قابلیتهای عملکردی سیستم به تفصیل مشخص می شود. این سطح از کار به مراتب فنی تر است در حالیکه طرح عملکردی اولیه در سطح مدیریت قرار داشته است.
جریان کنترل اولیه مراحل عمومی اجرای سیستم خبره را شرح می دهد. این فازها مربوط به گروههایی منطقی از قواعد هستند که در قالب گروههایی فعال یا غیر فعال می شوند تا جریان اجرای سیستم کنترل شود.
دستورالعمل اولیه کاربر سیستم را از دیدگاه کاربر شرح می دهد. (کاری که اغلب فراموش می شود ولی از جمله کارهای اساسی سیستم است) بسیار ضروری است که در جریان ساخت سیستم هرچه زودتر از کاربران بازخوری دریافت شود. اگر آنها از سیستم استفاده نکنند آن سیستم ارزشی ندارد.
مشخصات احتیاجات تعریف دقیق هدف سیستم، سیستم خبره با استفاده از این احتیاجات مورد تایید قرار خواهد گرفت.
بستر دانش سطح دانش برای سیستم تعریف می شود. حال هر تغییری باید با درخواست رسمی انجام شود. در حال حاضر دانش سطح بالا برای مرحله بعدی طراحی دانش کافی و مناسب است.

طراحی دانش

هدف از مرحله طراحی دانش ایجاد یک نوع طرح تفصیلی برای سیستم خبره است. این مرحله شامل دو وظیفه اصلی است:

تعریف دانش

طرح تفصیلی

جدول ۵-۶ وظایف مربوط به تعریف دانش را تشریح کرده است.

درباره ساختار داخلی وقایع که در جدول ۵-۶ مطرح شده مراجعه به متون مربوط به نرم افزار CLIPS ضروری است. ایده اصلی تعیین ساختار وقایع، انطباق با سبک مناسب است. به عنوان مثال یک واقعیت مثل «۱۰» به تنهایی چندان معنی دار نیست. «۱۰» به تنهایی چه چیز را نشان می دهد؟ اگر اطلاعات بیشتری همراه این واقعیت باشد مثلا «قیمت ۱۰» و یا جمله کاملتر باشد مثل «قیمت طلا ۱۰» در آن صورت معنی دار خواهد بود. توجه کنید که این نحوه بیان «واقعیت» به صورت سه تایی شیء – مشخصه – ارزش متداول بوده، و بنابراین خواندن و درک آن برای مردم آسان است. CLIPS از چنین ساختاری برای قواعد و همچنین اشیاء پشتیبانی می کند.

جدول ۵-۶ وظایف تعریف دانش

وظیفه هدف
نمایش دانش مشخص می کند که دانش چگونه در قالب قواعد، چارچوبها و یا منطق نشان داده می شود و این بستگی به نوع ابزار سیستم خبره دارد که از سیستم پشتیبانی می کند.
ساختار کنترلی تفصیلی سه ساختار کنترلی عمومی را مشخص می کند (۱) اگر سیستم در کدهای رویه ای احاطه شده چگونه می توان آنرا فرخوانی کرد (۲) کنترل گروههایی از قواعد مرتبط در داخل یک سیستم اجرائی (۳) ساختارهای کنترلی فراسطحی برای قواعد.
ساختار واقعیتهای داخلی ساختار درونی وقایع را به یک روش منطقی برای کمک به درک آنها و ایجاد یک سبک مناسب مشخص می کند.
ارتباط مقدماتی با کاربر نحوه ارتباط اولیه با کاربر را تعیین می کند. از کاربران درباره نحوه ارتباط بازخورهایی گرفته می شود.
برنامه آزمون اولیه مشخص می کند که چگونه کدها مورد آزمایش قرار می گیرند. داده های آزمون، برگزارکنندگان آزمون و چگونگی تحلیل نتایج تعریف می شوند.

در برخی از زبانهای سیستم خبره ممکن است مقادیر مورد قبول فیلدها، انواع محدودی داشته باشند به طوری که فقط مقادیر خاصی را قبول کنند. اگر در قاعده ای از مقادیر غیر مجاز استفاده شود موتور استنتاج پیغام خطا خواهد بود. مرحله طراحی تفصیلی دانش در جدول ۶-۶ نشان داده شده است.

جدول ۶-۶ وظایف طراحی تفصیلی دانش

وظیفه هدف
ساختار طراحی مشخص می کند که چگونه دانش به صورتی منطقی در پایگاه دانش سازمان دهی می شود و در پایگاه دانش چه چیزی وجود دارد.
استراتژی اجرا مشخص می کند که چگونه سیستم اجرا می شود.
جزئیات ارتباط با کاربر پس از دریافت بازخور از کاربر در مرحله ارتباط مقدماتی با کاربر جزئیات ارتباط با کاربر مشخص می شود.
مشخصات طراحی و گزارش دهی مستند کردن طراحی
برنامه آزمون تفصیلی مشخص می کند که چگونه کدها به دقت مورد آزمون و بررسی قرار می گیرند.

محصول مرحله طراحی تفصیلی، مستندات پایه طراحی است که از طریق آن کدنویسی انجام می شود. مستندات پایه ای قبل از کدنویسی باید مورد بازنگری قرار گیرد.

جدول ۷-۶ وظایف کدنویسی و آزمون

وظیفه هدف
کد نویسی اجرای برنامه نویسی
آزمونها آزمون برنامه ها با استفاده از داده های آزمون، مجریان آزمون و رویه های تحلیل آزمون
فهرست منابع تولید کد منابع به طور مستند و واضح
راهنمای کاربر ایجاد یک راهنمای کاری برای کاربر به گونه ای که کاربر و فرد خبره بتوانند به سیستم بازخور ارائه دهند.
راهنمای نصب سیستم و بکارگیری آن مستندسازی نصب سیستم و بکارگیری آن برای کاربران
مستندات تشریح سیستم مستندات کلی سیستم برای عملیات، محدویتها و مسائل

این مرحله با بازنگری آمادگی آزمون به اتمام می رسد که بدین صورت مشخص می شود آیا سیستم خبره برای مرحله بعدی یعنی بررسی دانش آماده است یا خیر.

تصدیق بر دانش

هدف از مرحله تصدیق دانش، تعیین درستی، کامل بودن و سازگاری سیستم است. این مرحله به دو وظیفه اصلی تقسیم می شود.

آزمونهای رسمی

تحلیل آزمون

جدول ۸-۶ وظایف مربوط به آزمون رسمی را در مرحله تصدیق دانش تشریح می کند.

جدول ۸-۶ وظایف آزمون رسمی در مرحله بررسی دانش

وظیفه هدف
رویه های آزمون رویه های آزمون رسمی را اجرا می کند.
گزارشهای آزمون نتایج آزمون را مستند می کند.

جدول ۹-۶ وظایف تحلیل آزمون را نشان می دهد.

جدول ۹-۶ وظایف تحلیل آزمون

وظیفه هدف
ارزیابی نتایج نتایج آزمونها را تجزیه و تحلیل می نماید.
پیشنهادها پیشنهادها و نتایج آزمونها را مستند می کند.

در مرحله تحلیل آزمون مشکلات عمده زیر پیگیری می شود.

پاسخهای نادرس

پاسخهای ناقص

پاسخهای غیر منطقی و ناسازگار

و تعیین می شود که آیا مشکلات مربوط به قواعد، زنجیره های استنتاج، یا عدم قطعیت و یا ترکیبی از این سه عامل است. اگر مشکلات موجود مربوط به سیستم خبره نباشد آنگاه تجزیه و تحلیل نرم افزار ابزار سیستم خبره برای یافتن اشکالات ضروری است.

ارزیابی سیستم

همان طور که در جدول۱۰-۶ تشریح شده، مرحله نهایی ایجاد سیستم در چرخه حیات، مرحله ارزیابی سیستم است. هدف این مرحله جمع بندی آموخته ها و پیشنهادات برای بهبود و تصحیح عملکرد سیستم است.

جدول ۱۰-۶ وظایف مرحله ارزیابی سیستم

وظیفه هدف
ارزیابی نتایج نتایج آزمونها و تصدیق جمع بندی می شود.
پیشنهادها هرگونه تغییری در سیستم را پیشنهاد می کند.
اعتبارسنجی اگر سیستم با توجه به نیازهای کاربر و احتیاجات درست عمل می کند معتبر خواهد بود.
گزارش بین کار یا نهایی اگر سیستم تکمیل شده باشد گزارش نهایی منتشر می شود در غیر این صورت یک گزارش بین کار منتشر خواهد شد.

از آنجا که یک سیستم خبره معمولا طی چند تکرار از چرخه حیات ساخته می شود، گزارش مرحله ارزیابی سیستم معمولا یک گزارش میان مرحله ای است که هر بار دانش جدیدی به سیستم اضافه شود پیشرفت عملکرد سیستم را تشریح می کند. ولی توانایی یک بخش جدید در سیستم باید توسط خود آن بخش و همچنین به عنوان قسمتی از دانش قبلی تصدیق شود. یعنی تصدیق سیستم باید با توجه به همه دانش سیستم و نه فقط دانش جدید صورت بگیرد. سیستم خبره همچنین باید در هر مرحله مورد اعتبارسنجی قرار گیرد نه اینکه فقط در تکرار نهایی چرخه حیات اینکار صورت پذیرد. لازم به تذکر است که تحقیقاتی نیز بر روی سیستمهایی که پایگاه دانش آنها به طور خودکار مورد اعتبارسنجی قرار می گیرد صورت گرفته است (Stachowitz 87).

خلاصه

در این فصل ما یک روش مهندسی نرم افزار را برای ساخت سیستمهای خبره مطرح کردیم. حال که از تکنولوژی سیستمهای خبره برای حل مسائل دنیای واقعی استفاده می شود، سیستمهای خبره باید از کیفیت مناسبی برخوردار باشند. عوامل متعددی باید در طراحی یک سیستم خبره در نظر گرفته شود که انتخاب مسئله، هزینه و عایدی از آن جمله اند. برای ساخت یک سیستم موفق باید جنبه های مدیریتی و فنی مورد نظر قرار گیرند.

یکی از مفاهیم بسیار مفید مهندسی نرم افزار، چرخه حیات است. مفهوم چرخه حیات، فرآیند ایجاد نرم افزار را به صورت یک سری مراحل در نظر می گیرد که از مفهوم اولیه شروع شده و به مرگ نرم افزار ختم می شود. با اجرای پیوسته یک چرخه حیات می توان نرم افزاری با کیفیت بالا ایجاد نمود. چندین مدل مختلف از چرخه های حیات برای سیستمهای خبره مطرح شد و یکی از آنها به تفصیل مورد بحث قرار گرفت.


منابع

  1. fa.wikipedia.org
  2. http://itresearches.ir
  3. www.ihoosh.ir
  4. http://zagra.co

 

 

سیستم خبره

سامانه‌های خِبره یا سیستم های خبره به دسته‌ای خاص از نرم‌افزارهای رایانه‌ای اطلاق می‌شود که در راستای کمک به کاردانان و متخصّصان انسانی یا جایگزینی جزئی آنان در زمینه‌های محدود تخصّصی تلاش دارند. اینگونه سامانه‌ها، در واقع، نمونه‌های آغازین و ساده‌تری از فناوری پیشرفته‌تر سیستم های دانش-بنیان به شمار می‌آیند.

این سیستم ها معمولاً اطلاعات را به شکل واقعیت ها و قواعد در دادگانی به نام پایگاه دانش به شکل ساختار مند ذخیره نموده، و سپس با بهره‌گیری از روشهایی خاص استنتاج از این داده‌ها نتایج مورد نیاز حاصل می‌شود.

 نمونه‌ای از یک کامپیوتر لیسپ با کیبورد اسپیس کادت

 نمونه‌ای از یک کامپیوتر لیسپ با کیبورد اسپیس کادت

پیشگفتار

در میان اهل فن و صاحبان اندیشه، استدلال تعاریف و تفاسیر گوناگونی دارد. در نگاهی کلی، بهره گرفتن از دلیل و برهان برای رسیدن به یک نتیجه از فرضیاتی منطقی با بکارگیری روش‌های شناخته شده، تعریفی از استدلال تلقی می‌شود؛ تعریفی که البته با دیدگاه‌های فلسفی و گاه آرمانگرایانه از استدلال تفاوت دارد. با این حال موضوع مهم و بنیادین در اینجا بحث در چیستی و چرایی این دیدگاه‌ها نیست، بلکه در مورد “چگونگی طراحی دستگاه‌های استدلال گر”، با هر تعریفی، برای رسیدن به مجموعه‌ای از تصمیمات منطقی با استفاده از مفروضات یا به طور دقیق‌تر دانشی است که در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد. سیستم های خبره(expert systems) اساساً برای چنین هدفی طراحی می‌شوند. در حقیقت به واسطه الگوبرداری این سیستم ها از نظام منطق و استدلال انسان و نیز یکسان بودن منابع دانش مورد استفاده آن‌ها، پیامد کار یک سیستم خبره می‌تواند تصمیماتی باشد که در حوزه‌ها و قلمروهای گوناگون قابل استفاده، مورد اطمینان و تأثیرگذار هستند. بسیاری بر این باورند که سیستم های خبره بیشترین پیشرفت را در “هوش مصنوعی” به وجود آورده‌اند.

تاریخچه

تا ابتدای دههٔ ۱۹۸۰ (م) کار چندانی در زمینهٔ ساخت و ایجاد سیستم های خِبره توسط پژوهش گران هوش مصنوعی صورت نگرفته بود. از آن زمان به بعد، کارهای زیادی در این راستا و در دو حوزهٔ متفاوت ولی مرتبط سیستم های کوچک خبره و نیز سیستم های بزرگ خبره انجام شده است.

در دهه ۱۹۷۰، ادوارد فیگن بام در دانشگاه استانفورد به دنبال کشف روش حل مسئله ای بود که خیلی کلی و همه منظوره نباشد. پژوهشگران دریافتند که یک متخصص معمولاً دارای شماری رموز و فوت و فن خاص برای کار خود می‌باشد و در واقع از مجموعه‌ای از شگردهای سودمند و قواعد سرانگشتی در کار خود بهره می‌برد، این یافته مقدمه پیدایش سیستم خبره بود. سیستم خبره با برگرفتن این قواعد سر انگشتی از متخصصین و به تعبیری با تبدیل فرایند استدلال و تصمیم‌گیری متخصصین به برنامه‌های رایانه‌ای می‌تواند به عنوان ابزار راهنمای تصمیم‌گیری در اختیار غیرمتخصص و حتی متخصصین کم تجربه قرار گیرد.

هوش مصنوعی: هوش مصنوعی روشی است در جهت هوشمند کردن رایانه تا قادر باشد در هر لحظه تصمیم‌گیری کرده و اقدام به بررسی یک مسئله نماید. هوش مصنوعی، رایانه را قادر به اندیشیدن می‌کند و روش آموختن انسان را رونوشت برداری می‌نماید؛ بنابراین اقدام به جذب اطلاعات جدید جهت بکارگیری در مراحل بعدی می‌پردازد.

مغز انسان به بخش‌هایی تقسیم شده است که هر بخش وظیفه خاص خود را جدا از بقیه انجام می‌دهد. آشفتگی در کار یک بخش تأثیری در دیگر بخشهای مغز نخواهد گذاشت. در برنامه‌های هوش مصنوعی نیز این مسئله رعایت می‌شود درحالی که در برنامه‌های غیر هوش مصنوعی مثل C یا Pascal تغییر در برنامه روی سایر قسمت‌های برنامه و اطلاعات تأثیر دارد.

مباحث کاربردی و مهم در تحقق یک سیستم هوش مصنوعی:

حوزه‌های کاربرد

سیستم های خبره در زمینه‌های بسیار متنوعی کاربرد یافته‌اند که برخی از این زمینه‌ها عبارتند از پزشکی، حسابداری، کنترل فرایندها، منابع انسانی، خدمات مالی، و GIS. حسابداری، تجزیه و تحلیلهای مالی پزشکی (تشخیص بیماری)، آنژیوگرافی، باستان‌شناسی، تولید ویفرهای سیلیکونی و انواع خاصی از پرتونگاری در زمینه‌های مختلف دیگری نیز سیستمهای خبره پدید آمده‌اند همانند: مشاوره حقوقی، مشاوره برای انتخاب بهترین معماری یا ترکیب بندی سامانه کامپیوتری، مشاوره مهندسی ساختمان و غیره.

در هر یک از این زمینه‌ها می‌توان کارهایی از نوع راهنمایی، پردازش، دسته‌بندی، مشاوره، طراحی، تشخیص، کاوش، پیش بینی، ایجاد مفاهیم، شناسایی، توجیه، یادگیری، مدیریت، واپاشی، برنامه‌ریزی، زمان‌بندی و آزمایش را با مددجویی از سامانه‌های تجربی با سرعت و آسانی بیشتری به انجام رسانید.

سیستم های خبره یا به عنوان جایگزین فرد متخصص یا به عنوان کمک به وی استفاده می‌شوند.

کاربرد سیستم های خبره در خدمات کتابداری و اطلاع‌رسانی

سیستم های خبره این امکان را در اختیار می‌گذارد تا بتوان دانش موجود در سطح جامعه را به صورت گسترده‌تر و کم هزینه تری اشاعه داد. این موضوع یعنی اشاعه دانش برای عموم مردم یکی از بنیادی‌ترین و اصلی‌ترین وظایف و رسالتهای حوزه کتابداری است .
مثلاً از طریق واسطهای هوشمند جستجوی اطلاعات می‌توان مهارتهای جستجوی پیشرفته را که اغلب خاص متخصصان با تجربه است در میان طیف وسیعی از کاربران در دسترس قرار دهد. سرعت استدلال یا حل مسائل در نظام‌های خبره می‌تواند منجر به ارائه خدمات کاراتر و سریع تر در برخی فعالیتهای کتابداری شود و انعطاف‌پذیری بیشتری را در پاسخگویی به نیازهای مخاطبان به وجود آورد.

کاربرد سیستم های خبره و هوشمند را در حوزه‌های نمایه سازی، چکیده نویسی، طراحی و تولید اصطلاح‌نامه‌ها، فهرست نویسی، بازیابی متن فارغ از منطق بولی، بازیابی متون مبتنی بر منطق بولی، تجزیه و تحلیل خودکار محتوا و ارائه دانش، مدیریت و دسترسی به محتوی پایگاه‌های رابطه‌ای، اسناد هوشمند، پردازش پایگاه‌های اطلاعاتی دانسته‌اند.

کاربرد سیستم های خبره در حسابداری و امور مالی

یکی از پر رونق‌ترین زمینه‌های کاربرد سیستم های خبره، حوزه و تجزیه و تحلیلهای مالی است. یکی از مناسب‌ترین زمینه‌های کاربرد این سیستم ها حوزه حسابداری و امور مالی است. امروزه انواع زیادی از سیستم های خبره برای کاربردهای گوناگون در این شاخه از دانش بشری ساخته شده است که در مورد استفاده گروه‌های مختلفی از تصمیم گیرندگان مانند مدیران شرکتها و سازمانها، حسابداران، تحلیلگران مالی، کارشناسان مالیاتی و بالاخره عامه مردم قرار می‌گیرد حتی متخصصین و کارشناسان حوزه‌های مختلف دانش حسابداری و مالی از این نرم‌افزارهای پر جاذبه به عنوان وسیله‌ای برای یافتن «حدس دوم» و اطمینان بیشتر نسبت به یافته‌ها و داوری‌های شخصی خود استفاده می‌کنند.

کاربردهای مختلفی از سیستم های خبره در سه زمینه حسابداری، حسابداری مدیریت و امور مالیاتی به شرح ذیل می‌باشد:

    • حسابرسی :ارزیابی ریسک – تهیه برنامه حسابرسی – فراهم آوردن کمکهای فنی – کشف تقلبات و جلوگیری از آنها
    • حسابداری مدیریت :قیمت گذاری محصولات و خدمات – تعیین بهای تمام شده – طراحی سیستمهای حسابداری – بودجه بندی سرمایه‌ای – انتخاب روش حسابداری – ارزیابی اعتبار – ایجاد و برقراری واپاشی (کنترل)
    • امور مالیاتی : توصیه‌های مالیاتی – محاسبه مابه التفاوتهای مالیاتی – برنامه‌ریزی مالی شخصی.

تحلیلگران مالی نیز امروزه یکی از استفاده کنندگان سیستم‌های خبره هستند به هنگام بررسی وضعیت مالی یک شرکت یا مشتری معین، تحلیلگران مالی در کنار برداشت خود از داده‌های مالی، نظر سیستم خبره را نیز به عنوان یک نظر تخصصی مکمل در اختیار دارد و در مواردی که این نظر یا داوری دوم با نظر خود او ناهمسویی داشته باشد می‌کوشد تا در واکاویهای خود دقت بیشتری به عمل آورده و حتی در مواردی بازبینی کند. سیستم های خبره در مورد بررسی صورتهای مالی شرکت قبل از ارائه به مدیران ارشد بررسی گزارشهای رسیده از شعب یا شرکتهای تابعه شرکت ارزیابی یک شرکت ارزیابی اعتبار مالی فروشندگان و خریداران (طرفهای تجاری) و در بسیاری از زمینه‌های دیگر مالی امروز کاربردهای خود را یافته‌اند.

انواع سیستم های خبره تحلیل مالی

از آنجا که در داوریهای مختلف مالی عملاً هر چهار مرحله فرایند تصمیم‌گیری یعنی گردآوری داده‌ها، انجام واکاوی، کسب بینش مشخص راجع به موضع و بالاخره تصمیم‌گیری دخالت دارد سیستم های خبره مرتبط با موضوع تحلیل مالی نیز بر پایهٔ نوع کمکی که به مراحل مختلف فرایند تصمیم‌گیری می‌کنند به سه قلمرو تقسیم می‌شوند.

این سه قلمرو عبارتند از:

    1. کمک به کسب بینش یا بینش آفرین Insight facilitaing
    2. آسان سازی تصمیم‌گیری Decision facilitating
    3. تصمیم سازی Decision Making

سیستم های خبره بینش آفرین

در این نوع سیستم ها، هدف اصلی ارائه پردازش‌های مربوط به کمک واکاوی نسبتها و نمودار هاست این نسبت‌ها و نمودارها برای دست اندرکاران تحلیل مالی در ایجاد بینش دقیق تری در مورد وضع مالی و چشم‌انداز آتی یک مؤسسه، یعنی سودمند است با چنین هدفی عملاً مراحل اول و دوم از فرایند چهار مرحله‌ای تصمیم‌گیری به کمک این سیستم ها انجام می‌شود این نرم‌افزارها را به این دلیل بینش آفرین می‌خوانیم که هدفشان کمک به کارگزاران و دست اندرکاران مالی برای انجام یک مشاهده بینش آفرین مشخص است بنابر این درجه از کارآزمودگی و تخصص موجود در زمره سیستم های خبره واقعی به حساب آورده نمونه‌هایی از این قبیل نرم‌افزارها عبارتند از: INsiGht و NEWVIEWS که هر دو عملاً سیستم های جامع حسابداری مشتمل بر تحلیلهای مالی اند یعنی در عین اینکه همه عملیات حسابداری را انجام می‌دهند. در محیطهای شبیه صفحه گسترده تحلیلهای مالی خود را نیز عرضه می‌کنند نرم‌افزار شناخته شده دیگر REFLEX نام دارد که ۱۲ نسبت کلیدی را محاسبه کرده و تحلیل و تفسیرهای پیشنهادی خود را نیز ارائه می‌کند این تحلیلها همراه با ارائه نسبت‌ها، روندها و نمودارهای مناسب است.

سیستم های خبره آسان کننده تصمیم‌گیری

در این نوع از سیستم های خبره مالی یک پایگاه دانش وجود دارد که ضمن تحلیل نسبتهای مالی می‌تواند بینشهای خود نسبت به موضوع مورد تحلیل را نیز ارائه دهد و همین امر موجب تمایز آن از سیستم های دسته اول می‌شود بنابر این در این قبیل سیستمها سه مرحله از چهار مرحله فرایند تصمیم‌گیری انجام می‌شود یک نمونه از این سیستم های خبره «ANSWERS» است.

سیستم های خبره

سیستم های خبره برنامه‌هایی هستند که رفتار یک انسان متخصص در یک زمینه بخصوص را تقلید می‌کنند. این برنامه از اطلاعاتی که استفاده کننده در آن‌ها ذخیره می‌کند جهت اعلام یک عقیده در یک موضوع بخصوص استفاده می‌کند. از این رو سیستم‌های خبره تا هنگامی که بتوانند موضوعی را که با پاسخ‌های شما مطابقت داشته باشد بیابند به سؤال کردن از شما ادامه می‌دهند. به منظور درک کردن آنچه یک سیستم متخصص انجام می‌دهد مکالمه زیر که بین یک متخصص در امور میوه و فرد دیگری که می‌خواهد از وی توصیه‌ای در این مورد دریافت کند را در نظر بگیرید:

— متخصص: آیا میوه سبز است؟

— استفاده کننده: خیر.

— متخصص: آیا میوه قرمز است؟

— استفاده کننده: بله.

— متخصص: آیا این میوه روی درخت رشد می‌کند؟

— استفاده کننده: خیر.

— متخصص: آیا این میوه روی یک بوته رشد می‌کند؟

— استفاده کننده: بله.

— متخصص: آیا این بوته تیغ دارد؟

— استفاده کننده: بله.

— متخصص: این میوه تمشک است!

هدف از طراحی یک سیستم متخصص رایانه‌ای در امر میوه تولید چنین گفتگویی است. در حالت عمومی تر سیستم متخصص می‌کوشد که به استفاده کننده از خود در مورد موضوعی که از آن آگاه است راهنمایی دهد.

اگر بخواهیم تعریفی از سیستم های خبره ارایه دهیم می‌توان گفت «سیستم های خبره برنامه‌های رایانه‌ای هستند که با استفاده از قواعد مورد استفاده متخصصین به حل مسایل در زمینه‌ای خاص می‌پردازند. وجه تمایز اصلی سیستم های خبره نسبت به برنامه‌های کاربردی گذشته آن است که از استدلال مبتنی بر استنباط و استنتاج استفاده می‌کند در برنامه‌های کاربردی معمولی دارای الگوریتم و روش حل مسئله ثابتی هستیم اما در روش‌های شهودی می‌توان با آزمون و خطا مسایل دشوارتری را حل کرد و به جواب رضایت بخش رسید.

مفهوم سیستم های خبره بر این فرض استوار است که دانش متخصصین در حافظه رایانه ضبط و در دسترس کسانی که به کاربرد آن دانش نیاز دارند، قرار گیرد. یک سیستم های پشتیبانی تصمیم شامل برنامه‌هایی است که بازتاب دهندهٔ چگونگی نگرش یک مدیر در حل یک مسئله می‌باشد. یک سیستم خبره، ازطرف دیگر فرصتی برای تصمیم‌گیری‌ها پیش می‌آورد که از قابلیت‌های مدیر افزون تر است. تمایز دیگر میان سیستم خبره و سیستم پشتیبانی تصمیم، توانایی سیستم خبره در توصیف چگونگی استدلال جهت دستیابی به یک راهکار خاص است. اغلب اوقات شرح نحوه دست یابی به یک راه حل، از خود راه حل ارزشمندتر است.

داده‌هایی که به وسیله برنامه‌های سیستم  پشتیبانی تصمیم استفاده می‌شود، اصولاً به صورت عددی بوده و برنامه‌ها، تأکید بر استفاده از روش‌های ریاضی دارند، لیکن داده‌هایی که به وسیله سیستم های خبره به کار می‌رود نمادی تر بوده و اغلب به صورت متن تشریحی می‌باشند. برنامه‌های سیستم‌های خبره بر به کارگیری برنامه‌های منطقی تأکید دارند.

تفاوت سیستم های خبره با سایر سیستم های اطلاعاتی

سیستم های خبره برخلاف سیستم های اطلاعاتی که بر روی داده‌ها(Data) عمل می‌کنند، بر دانش (Knowledge) متمرکز شده است. همچنین دریک فرایند نتیجه‌گیری، قادر به استفاده از انواع مختلف داده‌ها عددی(Digital)، نمادی Symbolic و مقایسه‌ای (Analog) می‌باشند. یکی دیگر از مشخصات این سیستم‌ها استفاده از روشهای ابتکاری (Heuristic) به جای روشهای الگوریتمی می‌باشد. این توانایی باعث قرار گرفتن دامنهٔ گسترده‌ای از کاربردها در برد عملیاتی سیستم های خبره می‌شود. فرایند نتیجه‌گیری در سیستم های خبره بر روشهای استقرایی و قیاسی پایه‌گذاری شده است. از طرف دیگر این سیستم ها می‌توانند دلایل خود در رسیدن به یک نتیجه‌گیری خاص یا جهت و مسیر حرکت خود به سوی هدف را شرح دهند. با توجه به توانایی این سیستم‌ها در کار در شرایط فقدان اطلاعات کامل یا درجات مختلف اطمینان در پاسخ به پرسشهای مطرح‌شده، سیستم های خبره نماد مناسبی برای کار در شرایط عدم اطمینان(Uncertainty) یا محیطهای چند وجهی می‌باشند.

سیستم خبره قسمت 1
سیستم خبره قسمت 2
سیستم خبره قسمت 3
سیستم خبره قسمت 4
سیستم خبره قسمت 5
سیستم خبره قسمت 6